Μετέωρες ζωές στην Ελλάδα

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ

Μετέωρες ζωές στην Ελλάδα
Για πόσον ακόμα καιρό θα μείνουν οι πρόσφυγες στα κέντρα φιλοξενίας της χώρας; Οι αντοχές των περισσότερων έχουν αρχίσει να εξαντλούνται, αλλά η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και οι κυβερνήσεις δεν φαίνονται ικανές να ανταποκριθούν στην ανάγκη των ανθρώπων να φύγουν από την ενδιάμεση κατάσταση, προς μία πιο μόνιμη πραγματικότητα.

Ο Μοχάμεντ ελέγχει για τελευταία φορά την αποσκευή του. Το διαβατήριο είναι στη θέση του. Ανεβαίνει στο Χ95 από την πόρτα του οδηγού. Αγοράζει ένα εισιτήριο, το επικυρώνει και κάθεται στην μπροστινή θέση. Παρότι η ώρα είναι λίγο μετά τις πέντε το πρωί, το λεωφορείο είναι γεμάτο με τουρίστες που πηγαίνουν στο αεροδρόμιο για να πάρουν την πτήση της επιστροφής. Για τον Μοχάμεντ, ωστόσο, αυτή θα είναι μία πτήση χωρίς επιστροφή.

Ο 34χρονος πρόσφυγας από τη Συρία, δικηγόρος στο επάγγελμα, έφτασε στη Λέσβο τον περασμένο Φεβρουάριο. Από εκεί πήγε Καβάλα, Θεσσαλονίκη και τελικά Ειδομένη. «Προσπάθησα να περάσω τα σύνορα πέντε φορές. Πάντα μας έπαιρναν χαμπάρι οι αρχές των Σκοπίων και μας γύριζαν πίσω. Στην τελευταία απόπειρα, φάγαμε πολύ ξύλο», μου γράφει στο Snapchat, τη μοναδική εφαρμογή με την οποία δέχτηκε να μιλήσουμε, γιατί τα μηνύματα αυτοκαταστρέφονται μετά από κάποιες μέρες και δεν ήθελε να μείνουν στο κινητό μου. Η σφράγιση της βαλκανικής οδού τον Μάρτιο του 2016 τον βρήκε από την ελληνική πλευρά των συνόρων. «Έμεινα στην Ειδομένη ελπίζοντας ότι τα σύνορα θα ανοίξουν. Ώσπου μία μέρα μας είπαν ότι οι ελληνικές αρχές θα μας έβαζαν σε κέντρα φιλοξενίας. Μαζί με δύο φίλους μου αποφασίσαμε να φύγουμε από τον καταυλισμό πριν γίνει η καταγραφή, καθώς φοβηθήκαμε ότι θα ήμασταν σαν φυλακισμένοι. Μείναμε λίγες μέρες στα γύρω χωράφια και επιστρέψαμε στην Αθήνα».

Το καλοκαίρι ο Μοχάμεντ αποφάσισε να παίξει με τους κανόνες του νόμιμου παιχνιδιού, που πρακτικά σήμαινε: ραντεβού με την υπηρεσία Ασύλου και αίτημα για relocation, δηλαδή επανεγκατάσταση σε ευρωπαϊκή χώρα της επιλογής του. «Όπως όλοι οι πρόσφυγες, προσπαθούσα να πιάσω γραμμή και να κλείσω ραντεβού μέσω Skype. Μία εβδομάδα το πάλευα και τελικά μου είπαν ότι μπορούσα να κλείσω ραντεβού μετά τον Μάρτιο του 2017! Το ίδιο απόγευμα συναντήθηκα με πλαστογράφο. Είχα μία ζαριά και ήμουν αποφασισμένος να την παίξω». Μετά από λίγο καιρό, ο Μοχάμεντ είχε στα χέρια του ένα πλαστό γερμανικό διαβατήριο. «5.000 ευρώ. 3.000 μπροστά, τα υπόλοιπα αφού το είχα στα χέρια μου».

Η διαδρομή με το Χ95 δεν κρατά ούτε μία ώρα. Ο πρώτος έλεγχος στο αεροδρόμιο είναι εύκολος. Ο Μοχάμεντ πρέπει απλώς να περάσει πάνω από μία συσκευή το κινητό του με τα στοιχεία του check-in. Ακολουθεί ο έλεγχος των αποσκευών. Βάζει την τσάντα του σε ένα πορτοκαλί κουτί, βγάζει το δαχτυλίδι του –ένα από τα λίγα πράγματα που του απέμειναν από τη Συρία– τη ζώνη, το κινητό και κάτι ψιλά που έχει στις τσέπες. Περνά τον έλεγχο ασφαλείας.

«Κύριε, δική σας είναι αυτή η τσάντα;», τον ρωτά η υπάλληλος που ελέγχει μπροστά από μία οθόνη τις αποσκευές. «Ναι, δική μου». «Ανοίξτε την, σας παρακαλώ». Εκείνος την ανοίγει χωρίς να πει κουβέντα. «Αυτό το μπουκάλι είναι 200ml και δεν μπορείτε να το πάρετε μαζί σας». «Κανένα πρόβλημα, μπορείτε να το κρατήσετε».

«Όταν έφτασα στην αίθουσα αναμονής, κάθισα κι έβγαλα το διαβατήριο από την τσάντα. Το ξεφύλλισα και το ξαναέβαλα μέσα», λέει ο Μοχάμεντ. Μόλις ανοίγει η πύλη, στέκεται ανάμεσα σε άλλους επιβάτες. Όταν έρχεται η σειρά του, δίνει το διαβατήριο και το κινητό για τον τελευταίο έλεγχο. Η υπάλληλος του αεροδρομίου κοιτά το όνομα στο διαβατήριο και το εισιτήριο. «Καλό ταξίδι», του λέει. Σε τρεις ώρες, ο Μοχάμεντ είναι στο Βερολίνο. Έχει μόλις γλιτώσει μήνες, μπορεί και χρόνια, αναμονής στην Ελλάδα.

Και εγένοντο 27.592 πρόσφυγες…

Όταν έκλεισαν τα σύνορα τον περασμένο Μάρτιο, εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες, την ώρα που οι ροές συνεχίζονταν αμείωτες στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Η Ελλάδα έπαψε ξαφνικά να είναι χώρα διέλευσης και η κυβέρνηση έπρεπε να κάνει κάτι που δεν είχε καταφέρει μέχρι εκείνη τη στιγμή: να μετρήσει επιτέλους πόσοι πρόσφυγες βρίσκονταν στην επικράτειά της.

Έτσι, η υπηρεσία Ασύλου πραγματοποίησε το καλοκαίρι τη λεγόμενη προκαταγραφή Ανάλυση στοιχείων από τη διαδικασία που ολοκληρώθηκε στα τέλη Ιουλίου, από την οποία προέκυψαν 27.592 άνθρωποι. Αυτοί είναι περίπου οι μισοί από τους 60.000 πρόσφυγες που υπολογίζεται ότι βρίσκονται σήμερα στη χώρα μας, ένας αριθμός που περιλαμβάνει και όσους απέφυγαν να δηλωθούν το καλοκαίρι και αυτούς που ήρθαν μετά το κλείσιμο των συνόρων.

Πλέον, οι νέες αφίξεις καταγράφονται άμεσα και χωρίζονται σε δύο ομάδες: από τη μία οι ευάλωτοι (έγκυες γυναίκες, ηλικιωμένοι, ανήλικοι), που προωθούνται στα camps της ηπειρωτικής Ελλάδας και έχουν δικαίωμα να κάνουν αίτηση για άσυλο ή επανασύνδεση με τις οικογένειές τους. Οι υπόλοιποι παραμένουν στα νησιά και μπορούν μεν να ζητήσουν άσυλο, αλλά αυτό γίνεται παραδεκτό μόνον εφόσον πείσουν τις αρχές ότι η Τουρκία είναι επικίνδυνη χώρα γι’ αυτούς (προς το παρόν, σύμφωνα με πηγές, σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν οι γυναίκες που κακοποιήθηκαν εκεί, οι Κούρδοι και όσοι ήταν προηγουμένως φυλακισμένοι στη χώρα). Διαφορετικά, επαναπροωθούνται στην Τουρκία. Μέχρι τώρα, ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν σταλεί πίσω στην Τουρκία είναι 578.

Μια χείρα βοηθείας από την ΕΕ

Το 2015, 856.723 άνθρωποι έφτασανΈνας χάρτης του UNHCR με τις αφίξεις στην Ελλάδα από τις τουρκικές ακτές. Οι περισσότεροι συνέχιζαν για τη βόρεια Ευρώπη, καθώς όμως οι αριθμοί των καθημερινών εισροών αυξάνονταν συνεχώς, ήδη από το τέλος του καλοκαιριού του 2015 ο κόσμος άρχισε να συσσωρεύεται στην Ελλάδα.

Στην προσπάθειά της να ανακουφίσει την χώρα μας και άλλες που δέχτηκαν μεγάλες ροές, η ΕΕ συνέστησε τον Σεπτέμβριο του 2015 το πρόγραμμα μετεγκατάστασης Η ανακοίνωση της Επιτροπής, γνωστό και ως relocation. Με τις αποφάσεις 2015/1523 Διαβάστε την απόφαση εδώ και 2015/1601Διαβάστε την απόφαση εδώ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τα κράτη-μέλη δεσμεύτηκαν να λάβουν στην επικράτειά τους συνολικά 160.000 πρόσφυγες. Ο αριθμός που θα φιλοξενούσε κάθε χώρα καθορίστηκε στη βάση τεσσάρων κριτηρίων με διαφορετική βαρύτητα το καθένα: το μεγέθος του πληθυσμού (40%), το ΑΕΠ (40%), τον μέσο αριθμό προηγούμενων αιτήσεων ασύλου που είχε δεχτεί η χώρα (10%) και το ποσοστό ανεργίας (10%). Από την Ελλάδα, το σχέδιο προέβλεπε να φύγουν 66.400 άτομα σε ορίζοντα διετίας (Σεπτέμβριος 2015-Σεπτέμβριος 2017).

Δικαίωμα για relocation απέκτησαν μόνο οι εθνικότητες με ποσοστό αποδοχής των αιτημάτων ασύλου άνω του 75%. Αυτό σήμαινε ότι στο πρόγραμμα θα συμμετείχαν ως επί το πλείστονΕπικαιροποιημένα στοιχεία για τις αιτήσεις ασύλου στην ΕΕ Σύροι, Ιρακινοί και Ερυθραίοι. Σήμερα οι Ιρακινοί έχουν χάσει το δικαίωμα αυτό, καθώς το ποσοστό των αιτήσεών τους που γίνονται αποδεκτές έχει πέσει στο 61%.

Η ανάσα που δεν παίρνουμε

Με τη συμπλήρωση ενός έτους λειτουργίας, το relocation παραμένει έτη φωτός μακριά από τους στόχους του. Σύμφωνα με τα στοιχεία Η έκθεση της Κομισιόν για την πρόοδο του προγράμματος μετεγκαταστάσεων της Κομισιόν, από τις 66.400 προβλεπόμενες μετεγκαταστάσεις έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα μόλις οι 4.846, επίδοση που ισοδυναμεί με το 7,3% του διετούς στόχου. Αν το πρόγραμμα συνεχίσει με τους ίδιους ρυθμούς, για την ολοκλήρωσή του θα χρειαστούν όχι δύο, αλλά 15 χρόνια. Όλα αυτά τη στιγμή που οΚαναδάς“Canada meets target to resettle 25,000 Syrian refugees”, theguardian.com χρειάστηκε μόλις τέσσερις μήνες για να μεταφέρει στην επικράτειά του 25.000 Σύρους πρόσφυγες και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μετεγκατέστησεΟι λεπτομέρειες στην ιστοσελίδα της Ύπατης Αρμοστείας μέσα στο 2015 81.893 πρόσφυγες από όλον τον κόσμο.

Οι αριθμοί θέτουν ένα απλό ερώτημα: τι φταίει και το relocation απέχει τόσο πολύ από τους στόχους του;

Ένα μέρος της καθυστέρησης είναι δικαιολογημένο. Πρώτος σταθμός στη διαδικασία μετεγκατάστασης είναι η ελληνική υπηρεσία Ασύλου, που είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία και αποστολή των αιτημάτων στις αντίστοιχες υπηρεσίες του εξωτερικού. Η προκαταγραφή του καλοκαιριού –που αποφασίστηκε μετά από μήνες απραξίας του ελληνικού κράτους– δημιούργησε τον τεράστιο αριθμό προσφύγων (27.592) που στράφηκαν ξαφνικά όλοι μαζί προς την υπηρεσία, ζητώντας αρχικά άσυλο. Σύμφωνα με την Κομισιόν, τουλάχιστον το 67% από αυτούς έχουν δικαίωμα να ζητήσουν relocation, ενώ αν συνυπολογιστούν αυτοί που ζητούν επανένωση με τις οικογένειές τους (που βρίσκονται ήδη σε κάποια χώρα της ΕΕ), το ποσοστό αυξάνεται στο 80%. Ως εκ τούτου, η υπηρεσία Ασύλου κλήθηκε ξαφνικά να εξετάσει περισσότερες από 23.000 υποθέσεις, υφιστάμενη ένα είδος “γραφειοκρατικού σοκ”.

Έτσι κι αλλιώς, οι δυνατότητες της υπηρεσίας είναι περιορισμένες. Αυτό προδίδει το χρονοδιάγραμμα Ο πίνακας με τα ραντεβού της υπηρεσίας Ασύλου με τα ραντεβού των 27.592 προσφύγων για άσυλο, που φτάνουν έως τα τέλη του προσεχούς Μαρτίου. Μάλιστα, όποιος πρόσφυγας δεν καταγράφηκε το καλοκαίρι, όπως ακριβώς συνέβη με τον Μοχάμεντ της ιστορίας μας, μπορεί να κλείσει ραντεβού για μετά τον Μάρτιο. Με άλλα λόγια, χιλιάδες πρόσφυγες που παραμένουν εδώ και μήνες στα κέντρα φιλοξενίας θα περιμένουν ως την άνοιξη του 2017 για να κάνουν αίτηση για άσυλο και relocation και μόνο τότε θα ξεκινήσει η διαδικασία.

Οι υπάλληλοι της υπηρεσίας Ασύλου σήμερα είναι 496 σε όλη την Ελλάδα. Από αυτούς οι 233 είναι μόνιμοι και οι 263 συμβασιούχοι. Όπως υποστηρίζει στο inside story η εκπρόσωπος της υπηρεσίας Ελένη Πετράκη, «τυχόν καθυστερήσεις στη διεκπεραίωση των αιτημάτων δεν οφείλονται στην υπηρεσία. Η τάση να ασκείται κριτική έχει να κάνει με το ότι εμείς είμαστε επιφορτισμένοι με την εξυπηρέτηση και την επικοινωνία με τους αιτούντες».

Πράγματι, η ελληνική υπηρεσία Ασύλου «κάνει πολύ καλή δουλειά στο μέτρο του δυνατού και προχωράει τις διαδικασίες όσο πιο γρήγορα μπορεί», όπως είπε στο inside story στέλεχος παγκόσμιας ΜΚΟ που παρακολουθεί το relocation στην Ελλάδα. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η αντίστοιχη ιταλική υπηρεσία έχει πραγματοποιήσει μόλις το 3,5% των μετεγκαταστάσεων, τη μισή επίδοση της ελληνικής.

Θα μπορούσε η ελληνική κυβέρνηση να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την υπηρεσία Ασύλου μέσω των 35,1 εκατομμυρίων που θα λάβειΗ οικονομική στήριξη της ΕΕ προς την Ελλάδα για το προσφυγικόσυνολικά για την εφαρμογή του προγράμματος του relocation και του resettlement; Υπάρχει ένας προγραμματισμός για επέκταση των προσλήψεων, όμως σύμφωνα με ενημέρωσηΗ ενημέρωση περιλαμβάνεται στην αναφορά της Κομισιόν για την πρόοδο του προγράμματος relocation της ελληνικής κυβέρνησης προς την Κομισιόν «η αύξηση του προσωπικού έχει φτάσει τα όριά της και περαιτέρω επέκτασή του δεν θεωρείται εφικτή, λόγω του περιορισμένου αριθμού πεπειραμένων υπαλλήλων που διαθέτει για την εκπαίδευση, την καθοδήγηση και την επίβλεψη των νεοπροσληφθέντων».

«Νόμιζαν ότι το Skype είναι αεροπλάνο»

Την περιπέτειά του με το relocation περιέγραψε στο inside story ο Ασάμ, που πρόκειται να ταξιδέψει στην Ιρλανδία στα τέλη Οκτωβρίου, μετά από σχεδόν επτά μήνες αναμονής. Έφτασε στη Λέσβο με τη γυναίκα του και τις δύο ανήλικες κόρες του στις αρχές Μαρτίου. Ο μόνος τρόπος να κλείσει ραντεβού για το αίτημα relocation ήταν μέσω Skype και σεπροκαθορισμένες Το πρόγραμμα λειτουργίας της γραμμής skypeμέρες και ώρες για κάθε γλώσσα και εθνικότητα. «Ο λογαριασμός της υπηρεσίας Ασύλου άνοιγε για τρεις ώρες κάθε εβδομάδα και χιλιάδες άτομα προσπαθούσαν να κάνουν κλήση ταυτόχρονα. Προσπαθούσα για ώρες να πιάσω γραμμή αλλά τίποτα. Μετά από πολλές μέρες, στις 4 Απριλίου κατάφερα να κλείσω ραντεβού για τις 19 Μαΐου».

Παρά την πολύμηνη αναμονή του, ο Ασάμ θεωρεί τον εαυτό του πολύ τυχερό. Καθώς το ποσοστό αποδοχής των αιτημάτων ασύλου των Ιρακινών έχει πέσει κάτω από το 75%, «οι συμπατριώτες μου δεν συμμετέχουν πια στο relocation. Έχω φίλους και γνωστούς από το Ιράκ που βρίσκονται στην Ελλάδα και δεν μπορούν πια να κάνουν αίτηση μετεγκατάστασης, απλώς και μόνο επειδή έχουν ραντεβού με την υπηρεσία ασύλου αργότερα από εμένα». Ο Άσαμ, ωστόσο, θεωρεί τον εαυτό του τυχερό και για έναν ακόμη λόγο: «Είναι τρελό να μπορεί να κλείσει ένας πρόσφυγας ραντεβού με την υπηρεσία ασύλου μόνο μέσω Skype. Εγώ έχω σπουδάσει πληροφορική και ήξερα τι έπρεπε να κάνω. Τι θα κάνουν όμως οι μεγάλοι άνθρωποι; Όταν ήμουν στον καταυλισμό του Πειραιά, ένα ηλικιωμένο αντρόγυνο ήρθε και με ρώτησε: “από που θα πάρουμε το skype;”. Άκουγαν συνέχεια ότι μόνο μέσω skype πας πια στην Ευρώπη και νόμιζαν ότι είναι κάποιου είδους αεροπλάνο που θα τους μεταφέρει εκεί».

Η μακρά αναμονή του Σαΐντ

Ο Σαΐντ βρίσκεται στο κέντρο φιλοξενίας των Βασιλικών, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη. Πέρασε με βάρκα στη Λέσβο στις 28 Φεβρουαρίου του 2016. Με το πλοίο ταξίδεψε μέχρι τον Πειραιά και από εκεί συνέχισε την πορεία του για την Ειδομένη. Εκεί έφτασε λίγες ημέρες μετά το οριστικό σφράγισμα της βαλκανικής οδού. «Προσπαθήσαμε πολλές φορές να περάσουμε να σύνορα, όμως χωρίς αποτέλεσμα. Φάγαμε πολύ ξύλο από τις αρχές των Σκοπίων».

Ο 20χρονος Σύρος έμεινε στον αυτοσχέδιο καταυλισμό της ΕΚΟ μέχρι τις 21 Ιουνίου, όταν και μεταφέρθηκε στο κέντρο φιλοξενίας των Βασιλικών. Εκεί παραμένει μέχρι σήμερα. «Ολόκληρη η οικογένειά μου έμεινε στη Συρία και με έστειλε στην Ευρώπη. Το σχέδιό μας ήταν να με ακολουθήσουν όταν θα έφτανα στη Γερμανία. Όμως εγώ δεν πρόφτασα και δεν κατάφερα να τους βοηθήσω».

Οι ελληνικές αρχές είπαν στον Σαΐντ και σε άλλους πρόσφυγες ότι σύντομα θα μπορούσαν να κάνουν αίτημα για relocation και να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Όμως εκείνος δεν ήθελε να περιμένει και αποφάσισε να εγκαταλείψει το camp. Ήρθε σε επαφή με διακινητές για να τον βοηθήσουν να φτάσει ξανά στην Ειδομένη και να περάσει τα σύνορα. Πλήρωσε 800 ευρώ και μαζί με άλλους 20 πρόσφυγες πήρε το ΚΤΕΛ από τη Θεσσαλονίκη έως το Πολύκαστρο. Από εκεί περπάτησαν με τα πόδια μέχρι την Ειδομένη και το πρώτο βράδυ προσπάθησαν να περάσουν τα σύνορα. «Οι αρχές των Σκοπίων μας κατάλαβαν και μας έπιασαν. Χτύπησαν μερικούς από εμάς, πήραν όσα λεφτά είχαμε πάνω μας, μας έσπασαν τα κινητά, μας έβαλαν σε ένα στρατιωτικό φορτηγό και μας παρέδωσαν στην ελληνική αστυνομία. Πλέον δεν είχα πάνω μου ούτε ένα ευρώ».

Ο Σαΐντ επέστρεψε στα Βασιλικά. Πλέον δεν έχει άλλη επιλογή από το να αναμένει το relocation. Το ραντεβού του με την Υπηρεσία Ασύλου είναι στις 11 Νοεμβρίου. «Δεν αντέχω να ζω άλλο κάτω από αυτές τις συνθήκες. Πρώτα στον καταυλισμό της ΕΚΟ“Εκκένωση καταυλισμών στο Κιλκίς”, kathimerini.gr και τώρα εδώ, έχουν περάσει οκτώ μήνες και κοιμάμαι σε μία σκηνή που τη χτυπάει ο ήλιος και η βροχή». Ο Σαΐντ ξέρει ότι έχει ακόμα αρκετούς μήνες μπροστά του στα camp. «Μου είπαν ότι μετά την αίτηση θα πρέπει να περιμένω άλλους έξι μήνες μέχρι να φύγω. Δεν ξέρω πραγματικά πώς θα αντέξω σε αυτές τις συνθήκες. Έχω χάσει τη ζωή μου, δεν ξέρω πια τι να περιμένω. Και δεν είμαι μόνος μου. Έχω και μία οικογένεια πίσω που περιμένει βοήθεια».

Ο Σαΐντ μιλάει με τους γονείς του και τα αδέρφια του μέσω WhatsApp. Χάρη στη βοήθεια άλλων προσφύγων, κατάφερε να αγοράσει ένα καινούριο κινητό για να μην χάσει την επαφή με τους δικούς του. «Με ρωτούν συνέχεια τι κάνω, αν έφαγα καλά ή αν κρυώνω στο camp. Τους λέω ότι είμαι πάντα καλά, δεν θέλω να τους στεναχωρήσω. Έχουν περάσει πολλά και περιμένουν πώς και πώς να καταφέρω να φτάσω στην Ευρώπη και επιτέλους να εγκατασταθώ σε μία χώρα μόνιμα. “Αν ήξερα ότι θα έμενες τόσο πολύ στην Ελλάδα, δεν θα σε άφηνα να φύγεις”, μου λέει η μαμά μου κάθε τόσο».

Η μεγάλη εικόνα: «Τα ευρωπαϊκά κράτη δεν θέλουν τους πρόσφυγες»

Η ευθύνη για τη μοίρα ανθρώπων σαν τον Σαΐντ, όμως, δεν είναι αποκλειστικά ελληνική. Το κάθε άλλο. Φεύγοντας από την Ελλάδα, το αίτημα για relocation πηγαίνει στην αντίστοιχη υπηρεσία της ευρωπαϊκής χώρας που έχει επιλέξει ο πρόσφυγας. Κι εκεί, τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα από πλευράς ταχύτητας. Ενώ το κανονιστικό πλαίσιο του relocation καθορίζει ότι κάθε μετεγκατάσταση περατώνεται το συντομότερο δυνατόν και δεν διαρκεί πάνω από δύο μήνες, «η διαδικασία από την αίτηση για relocation έως την αποδοχή της και την πραγματοποίηση του ταξιδιού διαρκεί τις περισσότερες φορές έξι μήνες», λέει στο inside story η Αθανασία Γεωργοπούλου, δικηγόρος και μέλος της νομικής υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για Πρόσφυγες Η ιστοσελίδα της ΜΚΟ, μιας από τις ΜΚΟ που παρέχουν νομική στήριξη στους πρόσφυγες. Σύμφωνα με την κα Γεωργοπούλου, «η ελληνική Υπηρεσία Ασύλου προωθεί αμέσως τα αιτήματα relocation μετά την κατάθεσή τους και από κει και πέρα οι καθυστερήσεις που παρατηρούνται οφείλονται κατά κύριο λόγο στις αλλοδαπές υπηρεσίες ασύλου».

Όμως τα φτωχά αποτελέσματα του relocation δεν οφείλονται μόνο στα γραφειοκρατικά προβλήματα. Αιτία κυρίως είναι η «έλλειψη πολιτικής βούλησης των κρατών μελών να εφαρμόσουν το πρόγραμμα και να φιλοξενήσουν πρόσφυγες», όπως λέει στο inside story o Γιονούς Μοχαμαντί, πρόεδρος του Ελληνικού Φόρουμ ΠροσφύγωνΗ ιστοσελίδα της ΜΚΟ. Πράγματι, από τις 66.400 θέσεις για μετεγκατάσταση που έχουν δεσμευθεί να θέσουν στη διάθεση της Ελλάδας, τα συνεργαζόμενα κράτη, έχουν μέχρι σήμερα προσφέρειΤα στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου για το πρόγραμμα μετεγκατάστασης μόλις 10.355. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και αν οι υπηρεσίες ένθεν κακείθεν ήταν ταχύτερες και αποτελεσματικότερες, ο μέγιστος αριθμός μετεγκαταστάσεων μετά από έναν χρόνο θα ήταν 10.355, δηλαδή το 15,5% του στόχου!

Για να δώσουμε μία τάξη μεγέθους της απροθυμίας των ευρωπαϊκών κρατών να εφαρμόσουν το πρόγραμμα, αρκεί να αναφέρουμεΤα τελευταία στοιχεία της Κομισιόν για το relocation σε Ελλάδα και Ιταλία ότι η Κροατία έχει προσφέρει στην ελληνική Υπηρεσία Ασύλου 10 από τις συνολικά 594 θέσεις που της αναλογούν. Η Ουγγαρία και η Αυστρία δεν έχουν προσφέρει ούτε μία, ενώ η Πολωνία έχει αποσύρει τις 73 θέσεις που αρχικά διέθεσε, “παγώνοντας” ουσιαστικά τη διαδικασία του relocation προς την επικράτειά της. Οι μετεγκαταστάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί είναι εξίσου χαμηλές. Μηδενικές για Ουγγαρία, Αυστρία και Πολωνία. Η Βουλγαρία και η Τσεχία έχουν λάβει το 0,7% των προσφύγων που τους αναλογούν (21 από 831 και 12 από 1655 αντίστοιχα), με τη Σλοβακία να περιορίζεται στο 0,4% (3 από 652). Τα μεγαλύτερα ποσοστά παρουσιάζουν το Λουξεμβούργο και η Φινλανδία με 33% (104 από 309 και 430 από 1299), η Μάλτα με 30% (24 από 78) και η Ιρλανδία με 28% (69 από 240). Σε κάθε περίπτωση, καμία χώρα δεν έχει πλησιάσει το 50% που θα απαιτούνταν αυτή τη στιγμή, αφού έχει περάσει το ένα από τα δύο χρόνια συνολικής διάρκειας του προγράμματος.

Το Relocation στην Ελλάδα μετά τη συμπλήρωση του 1ου από τα 2 χρόνια λειτουργίας (στοιχεία: 21.10.2016) 

«Κανείς δεν αρνείται ότι υπάρχουν κάποιες διοικητικές διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν στο relocation», λέει ο κ. Μοχαμαντί. «Όμως αυτό δεν δικαιολογεί τις τραγικές καθυστερήσεις που παρατηρούνται. Ο επίτροπος για θέματα Μετανάστευσης Δημήτρης Αβραμόπουλος είχε δηλώσει“Αβραμόπουλος: Στόχος οι 6.000 μετεγκαταστάσεις προσφύγων κάθε μήνα”, athensvoice.gr τον περασμένο Μάρτιο ότι ο στόχος του relocation ήταν η μετεγκατάσταση 6.000 προσφύγων κάθε μήνα. Έχει περάσει ο πρώτος χρόνος και δεν έχουμε πιάσει το στόχο του πρώτου μήνα! Γι’ αυτό δεν φταίει η γραφειοκρατία. Φταίει ότι τα ευρωπαϊκά κράτη κρύβονται πίσω από τη γραφειοκρατία και το χαλαρό ευρωπαϊκό πλαίσιο με μοναδικό σκοπό να αποφύγουν τη φιλοξενία προσφύγων».

Μία από τις χώρες με περιορισμένη συμμετοχή στο relocation είναι η Γερμανία, που τον πρώτο χρόνο δέχθηκε από την Ελλάδα μόλις το 1% των προς μετεγκατάση προσφύγων (196 από 17.209).

Σε ερώτησή μας για τη χαμηλή “επίδοση” της γερμανικής Υπηρεσίας ΑσύλουΗ αρχική σελίδα της υπηρεσίας, η εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών Ανεγκρέτ Κορφ είπε ότι «η Γερμανία τηρεί τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το relocation και έχει ήδη ξεκινήσει να προσφέρει μηνιαίως από 500 θέσεις φιλοξενίας προσφύγων σε Ελλάδα και Ιταλία». Πράγματι, μετά από έναν χρόνο περιορισμένης συμμετοχής στο πρόγραμμα, η Γερμανία σημείωσε στροφή 180 μοιρών στην προσέγγιση του relocation. Ενώ το πρώτο έτος είχε προσφέρει μόλις 250 από τις συνολικά 27.324 θέσεις για τις οποίες είχε δεσμευτεί, μέσα σε έναν μήνα έχει θέσει στη διαθεσιμότητα των δύο χωρών 2.250 θέσεις.

Απόδειξη ότι το πρόβλημα της πολιτικής βούλησης είναι σοβαρότερο από τις γραφειοκρατικές καθυστερήσεις, είναι το γεγονός ότι μόλις οι χώρες άνοιξαν κάποιες θέσεις, η ταχύτητα των μετεγκαταστάσεων τετραπλασιάστηκε. Συγκεκριμένα, στο διάστημα Ιουνίου με Σεπτέμβριο οι μετεγκαταστάσεις από την Ελλάδα υπερτετραπλασιάστηκαν σε σχέση με το προηγούμενο οκτάμηνο (2.651 την περίοδο 1 Ιουνίου έως 18 Σεπτεμβρίου, έναντι 1.142 το διάστημα Οκτωβρίου 2015-Μαΐου 2016), «επίδοση που οφείλεται στην αύξηση των διαθέσιμων προς μετεγκατάσταση θέσεων από τα κράτη-μέλη προς την Ελλάδα», όπως αναφέρει στο inside story ο Ζαν-Πιερ Σεμπρί, εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου (EASOΗ ιστοσελίδα της υπηρεσίας).

Η χρηματοδότηση πάντως φτάνει στην ώρα της…

Παρότι τα κράτη μέλη έχουν μείνει πίσω στην εφαρμογή του relocation, δεν έχει συμβεί το ίδιο και με τη χρηματοδότησή τους. Συγκεκριμένα, το 2014 με τον κανονισμό 516/2014Διαβάστε τον κανονισμό εδώ δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΕΤΑΜΕΗ ιστοσελίδα του Ταμείου), το οποίο μέχρι το 2020 πρόκειται να παράσχει στα κράτη μέλη τακτική χρηματοδότηση της τάξης των 2,752 δισ. ευρώ, ενώ μόνο για το 2016 προβλέφθηκε έκτακτη ενίσχυσηΜια σε βάθος ανάλυση της χρήσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων για το προσφυγικό του ταμείου που φτάνει το 1,178 δισ. ευρώ. Όπως ορίζει ο κανονισμός, η χρηματοδότηση στοχεύει συγκεκριμένα «στη μεγαλύτερη αλληλεγγύη και κατανομή ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών, ιδίως προς τα κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο από τις εισροές μεταναστών και αιτούντων άσυλο, μεταξύ άλλων μέσω πρακτικής συνεργασίας».

Παράλληλα με την παραπάνω χρηματοδότησηΤα χρήματα που δίνονται σε κάθε χώρα ξεχωριστά, για το πρόγραμμα του relocation τα κράτη μέλη λαμβάνουν επιπλέον οικονομική στήριξηΟι λεπτομέρειες του relocation σε 15 ερωταπαντήσεις που ανέρχεται σε 780 εκατομμύρια ευρώ. Στο πλαίσιο αυτής, τα ευρωπαϊκά κράτη χρηματοδοτούνται με 6.000 ευρώ για κάθε πρόσφυγα που δέχονται, ενώ Ελλάδα και Ιταλία λαμβάνουν 500 ευρώ για την κάλυψη των εξόδων του ταξιδιού. Από την παραπάνω χρηματοδότηση η Κομισιόν προκατέβαλε το 2016 το 50% των κονδυλίων, με σκοπό την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη εφαρμογή του relocation. Ζεστό χρήμα και στην ώρα του, δηλαδή.

All time classic ευρωπαϊκή συνταγή

Οι αστοχίες του relocation οφείλονται όμως και σε μια βαθύτερη αιτία, χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίο γίνονται τα πράγματα στην Ένωση των 27. Το πρόγραμμα διαμορφώθηκε εν μέσω έντονης πίεσης της προσφυγικής κρίσης και αποτέλεσε προϊόν της συνήθους προσπάθειας στους κόλπους της ΕΕ να βρεθούν ισορροπίες μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Αυτό οδήγησε σε ένα χαλαρό νομικό πλαίσιο, που δίνει στα κράτη μέλη γενικές κατευθυντήριες γραμμές και δεν προβλέπει λεπτομερείς διαδικασίες, με αποτέλεσμα «πολλά πρακτικά και διαδικαστικά θέματα που ανακύπτουν κατά την εφαρμογή του relocation να ρυθμίζονται με εσωτερικούς κανόνες των ευρωπαϊκών υπηρεσιών ασύλου, που συχνά ερμηνεύουν τις γενικά διατυπωμένες ευρωπαϊκές νόρμες αυθαίρετα και καταχρηστικά», όπως αναφέρει η κα Γεωργοπούλου.

Έτσι η κάθε υπηρεσία ασύλου ερμηνεύει κατά το δοκούν τους ευρωπαϊκούς κανόνες, με αποτέλεσμα συχνά να προκαλείται ασυνεννοησία και πολλαπλές απορρίψεις αιτημάτων.

Από την άλλη, το χαλαρό πλαίσιο επιτρέπει στα κράτη μέλη να υιοθετούν «διοικητικές πρακτικές που θα θεωρούνταν απαράδεκτες στο πλαίσιο εξέτασης ενός αιτήματος ασύλου στη βάση του εσωτερικού τους δικαίου», όπως μας ενημερώνει η κα Γεωργοπούλου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα καταχρηστικής συμπεριφοράς σε βάρος των προσφύγων είναι η ευρεία ερμηνεία του άρθρου 5 της απόφασης 2015/1601 του Συμβουλίου, που επιτρέπει στα κράτη να αρνηθούν τη μετεγκατάσταση προσφύγων για λόγους εθνικής ασφάλειας και δημόσιας τάξης. Καθώς η απόφαση δεν προβλέπει χρονικό περιθώριο άρνησης, έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις όπου τα κράτη μέλη, αφού έκαναν συνέντευξη με τους αιτούντες άσυλο στην πρεσβεία τους και ενέκριναν τη μετεγκατάστασή τους, αρνήθηκαν να τους δεχθούν λίγες ημέρες πριν το ταξίδι, επικαλούμενα γενικά και αόριστα λόγους εθνικής ασφάλειας.

Ακόμα, στις συνεντεύξεις που πραγματοποιούνται στις πρεσβείες των κρατών μελών που πρόκειται να δεχθούν τους πρόσφυγες –οι οποίες δεν προβλέπονται στις αποφάσεις του relocation και καθιερώθηκαν de facto μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη– αυτοί παρευρίσκονται χωρίς νομικό σύμβουλο και η διαδικασία γίνεται χωρίς την τήρηση πρακτικών. «Στο πλαίσιο του relocation, οι πρόσφυγες δεν παίρνουν έγγραφα που να αποδεικνύουν και να αιτιολογούν τις αποφάσεις των κρατών μελών, δεν έχουν δικαίωμα να ζητήσουν μέσω προσφυγής επανεξέταση της απορριπτικής απόφασης και δεν μαθαίνουν τους λόγους απόρριψης από το κράτος μέλος. Ο πρόσφυγας μετατρέπεται έτσι από υποκείμενο σε αντικείμενο δικαίου μέσω πρακτικών που θα θεωρούνταν παράνομες βάσει εθνικού, ευρωπαϊκού και διεθνούς προσφυγικού δικαίου», μας λέει η κα Γεωργοπούλου.

«Δεν τη θέλω τη Βουλγαρία»

Ακόμα και όταν τελειώσει ο μακρύς δρόμος των γραφειοκρατικών διαδικασιών, το αποτέλεσμα για τους πρόσφυγες μπορεί να μην είναι αυτό που είχαν ονειρευτεί. 

Το inside story βρέθηκε στα γραφεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, όπου πρόσφυγες με προορισμό μετεγκατάστασης τη Γαλλία και τη Βουλγαρία επρόκειτο να ενημερωθούν για τις νέες τους πατρίδες και το ταξίδι τους για εκεί. Κι ενώ όσοι είχαν γίνει αποδεκτοί από τη Γαλλία ένιωθαν ότι μετά από μήνες αναμονής μπορούσαν να ελπίζουν σε μία νέα ζωή, τα συναισθήματα ήταν ακριβώς αντίθετα για όσους επρόκειτο να ταξιδέψουν στη Βουλγαρία. «Νιώθω πολύ άσχημα, είναι σαν να έχω πεθάνει, είμαι πολύ μπερδεμένος για το μέλλον μου», μας είπε o Άχμαντ Ασμάκου, Σύρος πρόσφυγας που μετά από 7 μήνες αναμονής στην Ελλάδα τού έτυχε «η χειρότερη χώρα της Ευρώπης».

Για τους πρόσφυγες, η γειτονική χώρα και η Ρουμανία είναι ένας πραγματικός «εφιάλτης», με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να παραιτούνται ή να αποχωρούν από τη διαδικασία του relocation και να ζητούν να εξεταστεί το αίτημα ασύλου από την Ελλάδα. Στην περίπτωση της Βουλγαρίας, οι αποχωρήσεις και οι παραιτήσεις από το relocation φτάνουν τις 53, αριθμός διπλάσιος από τις 21 μετεγκαταστάσεις που έχουν γίνει στη γείτονα χώρα.

Σε αντίθεση με άλλους πρόσφυγες, ο Άχμαντ επέλεξε να ταξιδέψει στη Βουλγαρία, όχι όμως για να μείνει. «Θα κάνω το ταξίδι, όμως όχι για να μείνω στη Βουλγαρία. Θα περάσω στη Ρουμανία και θα συνεχίσω το ταξίδι μου μέχρι τη Γερμανία. Διαφορετικά, θα επιστρέψω στη Συρία όταν τελειώσει ο πόλεμος. Δεν έκανα όλον αυτόν τον δρόμο για να καταλήξω στη Βουλγαρία. Δεν τη θέλω τη Βουλγαρία».

[Φωτο ανοίγματος: Δημήτρης Μιχαλάκης]
Τρίτη 25 Οκτωβρίου 2016
Κείμενο & Φωτογραφίες
Θοδωρής Χονδρόγιαννος

~~~~~~~~~~~~~~~~~

Θοδωρής Χονδρόγιαννος

Γεννήθηκε το 1992. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πήρε το δημοσιογραφικό βάπτισμα του πυρός στην Popaganda. Εργάστηκε στο γερμανικό κανάλι Offener Kanal. Συνεργάζεται ως fixer/producer με διεθνή ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ. Έχει ασχοληθεί με το βίντεο και τη φωτογραφία.

_________________

https://insidestory.gr/